سبک و سیاق معماری خانه های قدیمی

کیوان پندی/ آثار بدست آمده از کاوش های باستان شناسی، نشان دهنده ی آنست که ؛ در هزاره های قبل از میلاد در بخشی از سواحل جنوب و جنوب غربی دریای کاسپین ، از جمله گیلان حیات وجود داشته و گروهی از اقوام کاسپی، کادوسی و آماردی که بعدها بخشی از ایشان به گیل ، دیلم و تالش نامبردار شدند، در این محدوده می زیستند. محل استقرار ایشان ابتدا در نواحی کوهستانی و بعدها در جوار دشت های برخی از رودخانه ها به ویژه رودخانه سپیدرود بود که بعدها تمدنی نظیر مارلیک، املش و تالش را بوجود آوردند.
ایشان بعدها بر اثر گذشت زمان ، دست به ساخت مساکنی گزیدند که بیشتر متاثر از شرایط جغرافیایی ، طبیعی و اقتصادی بود. معماری خانه های آنها ، علاوه بر تنوع نوع زندگی ، دارای نوع و سبک خاصی نیز بود و خانه ها ساختاری روستایی داشتند. مصالح شان نیز بومی، محلی و بیشتر بر امکانات موجود در محیط زیست و قابل دسترسی تکیه داشت. با گذشت زمان بام خانه ها گالی پوشی با سقف های چوبی و بعدها سفالی ودیوارها نیز از خشت و گل بودند، تا اینکه با پیدایش مصالح ساختمانی نوین در اروپا، معماری سنتی این منطقه نیز تا حد بسیاری تحت تاثیر سبک های معماری و شیوه های ساختمانی معمول در آن مرزوبوم، به ویژه اروپای شرقی و نواحی قفقاز قرار گرفت و در اوایل دوره پهلوی اول، تغییرات شگرفی در رشته ی معماری این سامان پدیدار شد.
اما همانطور که گفته شد، سبک معماری خانه های در قدیم، کاملاً متفاوت با خانه های امروزی بود. سابقاً بر خلاف اکثر خانه های فعلی، خانه ها دارای حیاطی نسبتاً بزرگ و سنگ فرش شده و با انواع درختان و همچنین حوض و چاه آبی بودند و در برخی از آنها امکانات جانبی بسیاری نیز دیده می شد. در اغلب آنها به اصطلاح چند چشمه اتاق وجود داشت که دیوارهای آن گچ اندود توام با گچ بری با نقوش مختلف بود. در فواصل دیوار ها، علاوه بر شکاف ( کمد لباس و اثاثیه) فضاهای خالی نیز برای گذاشتن لوازم دیگر تعبیه شده بود و علاوه بر این، درب چوبی تزبین شده با پنجره های رنگی در آنان نصب می شد. بر روی اغلب درب های ورودی، دو نوع کوبه یا همان کلون قرار داشت که یکی مخصوص مردان و دیگری مخصوص بانوان بود. کلون مخصوص زنان، صدای خفیف تری داشت تا صاحب خانه، تشخیص دهد که محرم یا نا محرم پشت در است و این از جمله خصوصیات خانه های قدیمی بود. از نمونه بارز این گونه از خانه ها که اغلب هم اعیان نشین بودند می توان به خانه هایی چون: خانه ی میرزا احمد ابریشمی، یوسف خان سمیعی و یوسف خان کسمایی در رشت و خانه های منجم باشی در لنگرود و… اشاره کرد. نظایر این گونه از خانه های قدیمی با آن معماری خاصش در منطقه ی مان نیز می توان به خانه ی مرحوم آیت الله حاج شیخ احمد سعیدی ( متوفای ۱۳۱۴) در بالا محله فومن( سه راه ارتباطی شهید عامر) اشاره کرد که تا سالهای اخیردر دست مرحوم عبدالهی ( پدر مرحوم دکتر عنایت عبدالهی) بود. علاوه بر این می توان به برخی از خانه های قدیمی در شهرک ماسوله نیز اشاره کرد که معماری خاص خودشان را دارند. از نمونه خانه های قدیمی در مناطق روستایی هم به برخی از منازل در شماری از روستاها می تواند اشاره کرد که نمونه هایی از آنان امروزه در موزه میراث روستایی گیلان واقع در سراوان وجود دارند.
منابع: ۱- معماری خانه های گیلان، مژگان خاکپور
۲- رشت شهر باران، محمود نیکویه